طولانی شدن غیبت امام عصر ٬ سیل شبهات و تردیدها ٬ ممکن است دل‌های شیعیان و مؤمنان به امام عصر ٬ را در شک و شبهه ٬ فروبرد. امامان شیعه ازجمله امام صادق ٬ در کنار استدلال‌ها و نقل احادیث و برهان ٬ به تعلیم دعا در عصر غیبت ٬ به شیعیان ٬ همت گماشتند و توصیه های فرموده‌اند که دعای غریق و دعای عهد ٬ ازجمله آنها می‌باشد.

امام صادق و بیان پیشرفت علمی در زمان ظهور
در میان برگزیدگان خداوند ٬ موقعیت حضرت امام جعفر صادق (ع) در تشریح و تبیین وقایع مهم غیبت ٬ ظهور و قیام و تکلیف مسلمانان ممتاز و شاخص است. تعدد روایات و تنوع موضوعات و مضامین ارائه‌شده توسط ششمین امام معصوم (ع) ٬ امکان بزرگی را برای معرفت یافتن بندگان خداوند و منتظران درباره امام زمان (ع) فراهم آورده است.
شاید از بهترین پیشگویی های که امام صادق (ع) بیان فرمودند ٬ اشاره به پیشرفت های شگرف علمی و فناوری‌هایی باشد که در زمان ظهور امام مهدی (ع) رخ خواهد داد ٬ پیش گویی های امام در آن زمان باعث شگفتی و تعجب می‌شد و شاید اگر اعتقاد راسخ به راست‌گویی امام صادق ٬ نبود ٬ راویان حدیث از نقل پیش‌گویی‌ها چشم‌پوشی کرده و چیزی از آن را بیان نمی‌کردند ٬ چون هیچ خرد و عقلی در آن زمان نمی‌توانست آنها را درک کرده یا تصور  نماید. ازجمله این اشارات است:
«عبد لله بن مسکان» می‌گوید: امام صادق (ع) فرمود:
إِنَّ الْمُؤْمِنَ فِی زَمَانِ الْقَائِمِ وَ هُوَ بِالْمَشْرِقِ لَیَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ وَ کَذَا الَّذِی فِی الْمَغْرِبِ یَرَی أَخَاهُ الَّذِی فِی الْمَشْرِقِ. [7]
در زمان قائم ٬ مؤمنی که در شرق است ٬ برادرش را که در غرب است می‌بیند ٬ نیز آنکه در غرب است ٬ برادرش را در شرق می‌بیند.
جالب اینجا است ٬ اینچنین پیشگویی های در هزار سال قبل ٬ توسط امام صادق ٬ بیان شده است که برای مردم آن عصر ٬ وصفی همچون وصف معجزه داشته است.
حکمت غیبت امام عصر در کلام امام صادق
شیخ صدوق ٬ در کتاب کمال‌الدین از امام صادق در حکمت و فلسفه غیبت طولانی امام عصر ٬ چنین نقل می‌کند: عبدالله بن فضل هاشمی ٬ می‌گوید: از امام صادق ٬ در چرایی و علت غیبت امام دوازدهم ٬ پرسیدم؛ ایشان فرمودند:
إِنَّ وَجْهَ الْحِکْمَةِ فِی ذَلِکَ لَا ینْکَشِفُ إِلَّا بَعْدَ ظُهُورِهِ کَمَا لَمْ ینْکَشِفْ وَجْهُ الْحِکْمَةِ فِیمَا أَتَاهُ الْخَضِرُ ع مِنْ خَرْقِ السَّفِینَةِ وَ قَتْلِ الْغُلَامِ وَ إِقَامَةِ الْجِدَارِ لِمُوسَی إِلَی وَقْتِ افْتِرَاقِهِمَا. [8]
حکمت اصلی غیبت ٬ جز پس از ظهور امام عصر ٬ آشکار نمی‌شود ٬ چنان‌که حکمت آنچه خضر انجام داد ٬ برای موسى (ع) معلوم نبود. چرا حضرت خضر ٬ کشتی را سوراخ کرد ٬ پسربچه ای را کشت و دیواری را تعمیر نمود تا هنگام جدایی‌شان و بعد از اتمام کار ٬ برای حضرت موسی ٬ علت و حکمت این اقدامات ٬ آشکار نشد.
بعد ٬ امام صادق ٬ در ادامه چنین فرمودند: ای پسر فضل ٬ چون میدانیم خداوند متعال ٬ حکیم است ٬ پس غیبت امام عصر ٬ نیز حکیمانه خواهد بود ٬ هرچند علت آن در زمان غیبت برای مؤمنین ٬ مخفی باشد.
حال ٬ سؤال این است پس فایده غیبت امام عصر ٬ چیست؟
سلیمان ٬ می‌گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم چگونه مردم از حجت غایب و مخفی ٬ سود برند؟ فرمود:
کَمَا ینْتَفِعُونَ بِالشَّمْسِ إِذَا سَتَرَهَا السَّحَاب. [9]
چنان‌که از خورشید پشت ابر ٬ سود می‌برند.
امام صادق و تعلیم دعای غریق در عصر غیبت
طولانی شدن غیبت امام عصر ٬ سیل شبهات و تردیدها ٬ ممکن است دل‌های شیعیان و مؤمنان به امام عصر ٬ را در شک و شبهه ٬ فروبرد. امامان شیعه ازجمله امام صادق ٬ در کنار استدلال‌ها و نقل احادیث و برهان ٬ به تعلیم دعا در عصر غیبت ٬ به شیعیان ٬ همت گماشتند و توصیه های فرموده‌اند که دعای غریق و دعای عهد ٬ ازجمله آنها می‌باشد.
شیخ صدوق در کتاب کمال‌الدین ٬ از امام صادق چنین نقل می‌فرماید: به‌زودی ٬ در شبهه‌ای خواهید افتاد و بدون امامی و راهنمای خواهید ماند. از این شبهه‌ها و تردیدها ٬ رهایی نمی‌یابد ٬ مگر آن‌کس که "دعای غریق" را بخواند. روای می‌پرسد: دعای غریق ٬ چگونه است؟ امام پاسخ ٬ می‌فرمایند:
یا اللَّهُ یا رَحْمَنُ یا رَحِیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِک. [10]
مداومت به دعای غریق ٬ در عصر غیبت امام عصر ٬ تاکید و توصیه شده است.
آداب دعای منتظران فرج از زبان امام صادق
از شمار آداب دعای منتظران فرج در زمان غیبت ٬ آن است که دعا را وسیله ای برای بیان دوستی و اشتیاق به امام مهدى (ع) قرار دهند و درود و سلام عطرآگین بدیشان تقدیم کنند. چنان‌که در دعای امام صادق (ع) چنین آمده است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلَانَا صَاحِبَ الزَّمَانِ أَینَمَا کَانَ وَ حَیثُمَا کَانَ مِنْ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا سهل‌ها وَ جبل‌ها عَنِّی وَ عَنْ وَالِدَی وَ عَنْ وُلْدِی وَ إِخْوَانِی التَّحِیةَ وَ السَّلَامَ عَدَدَ خَلْقِ اللَّهِ وَ زِنَةَ عَرْشِ اللَّهِ وَ مَا أَحْصَاهُ کِتَابُهُ وَ أَحَاطَ عِلْمُهُ. اللَّهُمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَةِ هَذَا الْیوْم ... . [11]
به نام خداوند بخشاینده بخشایشگر. خدایا! از طرف من و والدین و فرزندان و برادرانم ٬ به مولای ما صاحب‌الزمان٬ تحیت و سلام برسان! هر جا باشد و هرکجا که باشد ٬ در شرق و غرب ٬ دشت و کوه؛ درودی به شمار آفریده های خدا و به‌اندازه عرش او و آنچه کتاب خدا شمارش کرده و علمش بدان چیره شده است. خدایا ٬ تجدید بیعت می‌کنم در صبح این روز ... .
در دعای عهد به نقل از امام صادق (ع) ٬ دعا برای کسب افتخار خدمت و یاری امام مهدی در زمان حضور و حکومت جهانی امام عصر ٬ نیز توصیه شده است:
اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّینَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِینَ إِلَیهِ فِی قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُحَامِینَ عَنْهُ وَ السَّابِقِینَ إِلَی إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِینَ بَینَ یدَیه ‌... . [12]
خدایا! مرا از یاران و مدافعان و از کسانی قرار ده که برای برآوردن خواسته‌هایش می‌شتابند و پیرو خواسته وی هستند و در پیشگاه او به شهادت می‌رسند.
به همین خاطر ٬ است که امام صادق ٬ بیان می‌دارند:
مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ مُنْتَظِراً لَهُ کَانَ کَمَنْ کَانَ فِی فُسْطَاطِ الْقَائِم. [13]
هر کس از شما در حال انتظار امام عصر ٬ بمیرد ٬ همچون کسی است که در خیمه قائم بوده باشد.
اشک‌های امام صادق در فراق امام زمان در عصر غیبت
شیخ صدوق در کتاب کمال‌الدین ٬ به نقل از سدیر صیرفی ٬ چنین نقل می‌کند:
به همراه مفضل بن عمر ٬ داوود بن کثیر رقی ٬ ابو بصیر و ابان بن تغلب (از اصحاب خاص و شیعیان مخلص دوران امام صادق) بر مولایمان صادق علیه‌السلام درآمدم. او را دیدیم که بر خاک نشسته و عبای خیبری نگارین آستین کوتاه بی گریبانی به تن کرده ٬ همچون مادر فرزند ازدست‌داده می‌گریست ٬ رنگ چهره‌اش تغییر کرده و اندوه از گونه مبارکش پیدا بود و اشک‌هایش لباسش را خیس کرده بود و می‌فرماید:
سَیدِی، غَیبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیقَتْ عَلَی مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤَادِی.
مولای من! غیبت تو ٬ خواب را از چشمانم ربوده و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است!
سَیدِی، غَیبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَدِ وَ فَقْدُ الْوَاحِدِ بَعْدَ الْوَاحِدِ یفْنِی الْجَمْعَ وَ الْعَدَدَ فَمَا أُحِسُّ بِدَمْعَةٍ تَرْقَی مِنْ عَینِی وَ أَنِینٍ یفْتُرُ مِنْ صَدْرِی عَنْ دَوَارِجِ الرَّزَایا وَ سَوَالِفِ الْبَلَایا إِلَّا مُثِّلَ به‌عینی عَنْ غَوَابِرِ أَعْظَمِهَا وَ أَفْضَعِهَا وَ بَوَاقِی أَشَدِّهَا وَ أَنْکَرِهَا وَ نَوَائِبَ مَخْلُوطَةٍ بِغَضَبِکَ وَ نَوَازِلَ مَعْجُونَةٍ بِسَخَطِکَ.
مولای من! غیبت تو ٬ بلا و مصیبت مرا به فاجعه‌های همیشگی پیوند داده و از دست دادن یاران ٬ یکی از پس دیگری ٬ اجتماع ما را از بین برده ٬ هنوز سوزش اشکی که از چشمم می‌ریزد و ناله‌ای که از دلم برمی‌خیزد با یاد بلاها و سختی‌های دوران غیبت تو ٬ پایان نیافته که درد و رنج شدیدتر و دردناک‌تری در برابر دیدگانم شکل می‌گیرد!
سدیر ٬ می‌گوید: از این رخداد سهمگین و پدیده دهشتناک ٬ هوش از سرمان پرید و دل‌هایمان بی‌تاب و پاره‌پاره شد و گمان بردیم که مقصودش ٬ مصیبتی کوبنده است و یا روزگار ٬ پیشامدی ناخوش را برای امام صادق ٬ پیش آورده است.
گفتیم: ای فرزند بهترین مردم! خدا چشمانت را گریان نکند! از چه پیشامدی اشک می‌ریزی و دیده‌ات گریان است و چه حالتی این سوگواری را بر شما درآورده است؟ امام صادق علیه السلام آهی سوزناک از ته دل کشید و هراسش را از آن نشان داد و فرمود:
وَیلَکُمْ نَظَرْتُ فِی کِتَابِ الْجَفْرِ صَبِیحَةَ هَذَا الْیوْمِ وَ هُوَ الْکِتَابُ الْمُشْتَمِلُ عَلَی عِلْمِ الْمَنَایا وَ الْبَلَایا وَ الرَّزَایا وَ عِلْمِ مَا کَانَوَ مَا یکُونُ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ الَّذِی خَصَّ اللَّهُ بِهِ مُحَمَّداً وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ به عده وَ تَأَمَّلْتُ مِنْهُ مَوْلِدَ قَائِمِنَا وَ غِیبَتَهُ وَ إِبْطَاءَهُ وَ طُولَ عُمُرِهِ وَ به لوی الْمُؤْمِنِینَ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ وَ تَوَلُّدَ الشُّکُوکِ فِی قُلُوبِهِمْ مِنْ طُولِ غَیبَتِهِ وَ ارْتِدَادَ أَکْثَرِهِمْ عَنْ دِینِهِمْ-  وَ خَلْعَهُمْ رِبْقَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ أَعْنَاقِهِمُ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَقَدَّسَ ذِکْرُهُ وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ یعْنِی الْوَلَایةَ فَأَخَذَتْنِی الرِّقَّةُ وَ اسْتَوْلَتْ عَلَی الْأَحْزَان. [14]
ای‌وای! صبح امروز در کتاب جفر [15] نظر کردم و درباره ولادت و غیبت طولانی و طول عمر قائم ما و گرفتاری مؤمنین ٬ در آن زمان و ایجاد شک و تردید در اثر طول غیبت و شک و تردیدهای اکثریت مردم و خروج آنان از تعهد به اسلام ٬ و درآوردن رشته اسلام از گردن خود ٬ تأمل و دقتی داشتم ٬ در اثر آن ٬ رقت قلب مرا فراگرفت و حزن و اندوه بر من چیره شد. با آن‌که خداوند عز و جل می‌فرماید: «و پرونده هر انسانی را به گردنش آویختیم» که مقصود ٬ ولایت ما ٬ اهل‌بیت است.
آری؛ امام صادق ٬ نیز از منتظران امام عصر و دعاکنندگان به وجود ایشان بود. و با این سیره عملی ٬ راه روشنی برای مؤمنین و شیعیان عصر غیبت ٬ گشوده‌اند تا چراغ راهی ٬ در تاریکی عصر غیبت امام عصر ٬ افروخته شود. وقتی حال امام صادق (ع) که حدود یکصد سال قبل از آغاز دوره غیبت امام عصر ٬ می‌زیسته است ٬ چنین باشد ٬ باید دید حال سرگشتگان دوران غیبت و دورماندگان از چشمه زلال ولایت چگونه باید باشد؟ بیهوده نیست که در هر مناسبتی شادی‌آفرین یا غمبار ٬ سفارش به قرائت "دعای ندبه" شده‌ایم که حدیث اشک و سوز دل منتظران مهدی (عج) است.

[1] زندگانی امام صادق ٬ ص 60-61
[2] کافی ٬ ج ٬2 ص 243
[3] تذکرة الحفاظ ٬ ج ٬۱ ص ۱۶۶
[4] الاخبار الموفقیات ٬ ص. 77-76
[5] بحارالانوار ٬ ج ٬47 ص 2
[6] کافی ٬ ج ٬1 ص 473
[7] بحارالانوار ٬ ج ٬52 ص 391
[8] کمال‌الدین ٬ ج ٬2 ص 482
[9] کمال‌الدین ٬ ج ٬1 ص 207
[10] کمال‌الدین ٬ ج ٬2 ص 352
[11] بحارالانوار ٬ ج ٬83 ص 61
[12] بحارالانوار ٬ ج ٬53 ص 96
[13] کمال‌الدین ٬ ج ٬2 ص 644
[14] کمال‌الدین ٬ ج ٬2 ص 353
[15] کتاب جفر و جامعه ٬ دو کتاب از آن امام علی است که گفته‌شده بر پایه و روش دانش حروف٬ حوادث دنیا را تا قیامت٬ در آن ذکر شده است. و به‌عنوان میراث نبوت و امامت٬ اکنون در اختیار امام عصر٬ می‌باشد. تعبیر امام صادق ٬ چنین است: الجفر ٬ المشتمل علی علم البلایا والمنایا ٬ وعلم ما کان وما یکون إلی یوم القیامة.

کاربرانی که به این خبر امتیاز داده اند.(قرمز رأی منفی و آبی رأی مثبت):

مرتبط باموضوع :